Ελευθερία στους ελεύθερους σπόρους

Γράφει η Σοφία Γκαβαρδίνα

Περιληπτικά:

Οι ελεύθεροι σπόροι κινδυνεύουν. Οι παλιές και νέες παραδοσιακές φυτικές και τοπικές ποικιλίες που καλλιεργούνται και βελτιώνονται από τους αγρότες με το πέρασμα των ετών εξαφανίζονται, εξαιτίας των χρονοβόρων και δαπανηρών γραφειοκρατικών διαδικασιών, της εξαίρεσής τους από τους επίσημους καταλόγους λόγω της ευρείας γενετικής τους βάσης (άρα και μη διάθεσή τους στην αγορά), και της πενιχρής υποστήριξης των αγροτών. Επιπρόσθετα, η εθνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού στη Θεσσαλονίκη κινδυνεύει με λουκέτο -και τα 14,500 δείγματά της με εξαφάνιση.

Fun Fact:

Σπόροι με ευρεία γενετική βάση σημαίνει ότι έχουν περισσότερα γονίδια από τα υβριδικά αντίστοιχά τους, άρα δυνατότητα σταδιακής προσαρμογής σε κλίμα και εδάφη.

Από τους αγρότες, στη γενετική βελτίωση, στην ιδιωτικοποίηση της σποροπαραγωγής.

Η μεταπολεμική περίοδος στην Ελλάδα επέφερε γενετική διάβρωση- εξαφάνιση, ουσιαστικά, των παραδοσιακών σπόρων, με την παγκόσμια γενετική διάβρωση να υπολογίζεται στο 75%. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι φαρμακευτικές και χημικές εταιρίες έχασαν την πολεμική αγορά, αξιοποίησαν τις υποδομές τους με τη δημιουργία παρασιτοκτόνων, λιπασμάτων κ.α. Η ανάπτυξη των αγορών αυτών συνέπεσε με την "πράσινη επανάσταση" (εξασφάλιση εκτάσεων για εντατική καλλιέργεια), και συνεπώς την εισβολή φαρμακευτικών και χημικών εταιρειών στο χώρο της γεωπονικής.

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούμε ότι η κρατική παρέμβαση (από δημόσια ερευνητικά ινστιτούτα που εκτελούσαν γενετικές βελτιώσεις προκειμένου να αυξήσουν τις αντοχές των σπόρων και τη δημιουργία νέων ποικιλιών) έχει πάψει να υφίσταται, και τη θέση της πήρε ένας μη υγιής ανταγωνισμός, όπου οι ιδιωτικές βιομηχανίες σποροπαραγωγής έχουν το προβάδισμα.

Η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για την συγχώνευση νομικών προσώπων θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Τράπεζα Γενετικού Υλικού, την επιστημονική γνώση αλλά και τις χιλιάδες συλλογές φυτών της.

Το πρόβλημα:

Η Τράπεζα Γενετικού Υλικού (ΤΓΥ), που υπάγεται στο Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), διευκολύνει τη δημιουργία εμπορικών ποικιλιών μόνο για ξένες -και όχι ελληνικές- εταιρείες, προσφέροντάς τους δικαιώματα / πατέντες. Οι αγρότες δεν έχουν πρόσβαση σε αυτή, και το κενό καλύπτεται από ΜΚΟ ή κοινοτικές αποθήκες σπόρων. Οι σπόροι πλέον αποτελούν ιδιωτικό αγαθό, καθώς καλύπτονται από πατέντες, και, για νομικούς και πρακτικούς λόγους, οι αγρότες αναγκάζονται να αγοράζουν νέο σπόρο κάθε χρόνο, καθώς βασικό χαρακτηριστικό των υβριδικών σπόρων είναι η μειωμένη ικανότητα αναπαραγωγής τους.

Το μεγάλο πρόβλημα, ωστόσο, δημιουργείται όταν τα δικαιώματα των εμπορικών ποικιλιών λήγουν, και ο σπόρος εξαφανίζεται διά παντός από την αγορά, καθώς οι εταιρείες αδιαφορούν να επανεγγράψουν το σπόρο στο αντίστοιχο μητρώο. Αναγκαζόμαστε, έτσι, να εισάγουμε - ποικιλίες σπόρων, ζωοτροφές, μεταλλαγμένα. Καθότι, όποιος ελέγχει το σπόρο, ελέγχει και τη διατροφή.

Το "παραθυράκι" στη σχέση ΕΕ και μεταλλαγμένων

Η ΕΕ έχει από τους πιο αυστηρούς κανονισμούς για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα (συγκεκριμένα: ανά περίπτωση προτάσεις που κυρώνονται με τη σειρά από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το τμήμα της Κομισιόν για την Υγεία και την Ασφάλεια των Τροφίμων, και είτε εγκρίνονται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είτε μετακυλύονται στο Συμβούλιο των Υπουργών Γεωργίας). Παρόλα αυτά, όμως, σήμερα αριθμούμε 49 GMOs καλαμποκιού, βαμβακιού, σόγιας, ζαχαρότευτλων και άλλα. Αυτό σημαίνει ότι παρά το ισχυρό κοινωνικό κίνημα κατά των μεταλλαγμένων, οι γενετικά μεταλλαγμένες τροφές μπήκαν στη διατροφική μας αλυσίδα διά των εισαγωγών ζωοτροφών, και της άρνησης της σήμανσης στα παράγωγα ζώων που τρώνε μεταλλαγμένα.

Λύσεις:

-αποθήκευση σπόρων και μοσχευμάτων από τις κοινότητες, τα οποία είναι προσαρμοσμένα στο αντίστοιχο κλίμα (=μικρές εισροές, μεγαλύτερες αντοχές)

-αλλαγή ισχύουσας ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να εξαλειφθούν τα γραφειοκρατικά εμπόδια στην ελεύθερη εμπορική διακίνηση των σπόρων

-συνεργασία με Πανεπιστήμια για βελτίωση των τοπικών ποικιλιών για βιολογική γεωργία

-απεξάρτηση από τις εισαγόμενες, μη ασφαλείς, γενετικά τροποποιημένες ζωοτροφές. Θα μπορούσαν να δοκιμαστούν τοπικές ποικιλίες, όπου η σόγια έχει αντικατασταθεί με άλλα πρωτεϊνούχα φυτά, όπως το κουκί και το λούπινο.

Όσον αφορά την Τράπεζα Γενετικού Υλικού:

-διαφάνεια: ο εμπορικός σπόρος πρέπει να εγγράφεται σε εθνικό κατάλογο που θα περιλαμβάνει τη διάρκεια ζωής του υλικού και πως πολλαπλασιάζεται, ώστε να καλλιεργείται μετά ως ελεύθερος σπόρος, καθώς και στενή παρακολούθηση των ποικιλιών που εξάγονται σε ξένες εταιρείες

-σύνδεσή με την κοινωνία: σταδιακό άνοιγμα για σταδιακή εξάπλωση του υλικού, ώστε να προσαρμόζεται ο σπόρος όταν καλλιεργείται, και να επιτευχθεί επισιτιστική ασφάλεια.

Ενδιαφέροντα άρθρα:

http://www.grain.org/article/entries/150-iraq-s-new-patent-law-a-declaration-of-war-against-farmers -για την αγροτική κρίση του 2004 στο Ιράκ, όπου το κατοχικό καθεστώς απαγόρευσε στους αγρότες να διατηρούν σπόρους για να φυτεύσουν την επόμενη χρονιά

http://www.theepochtimes.com/n3/316370-gmos-a-global-debate-linked-to-indias-farmer-suicides/ -για την εξαπάτηση των μικρών γεωργών στην Ινδία για να αγοράσουν γενετικά τροποποιημένους σπόρους με απόδοση χειρότερη των ντόπιων ποικιλιών

http://naturalsociety.com/monsantos-gmo-seeds-farmer-suicides-every-30-minutes/ -ή "πως το ένα τέταρτο του εκατομμυρίου των Ινδών αγροτών αυτοκτόνησε- για σπόρους". Ένας θάνατος κάθε 30 λεπτά.

http://www.aljazeera.com/programmes/peopleandpower/2013/03/201331313434142322.html -για το πώς η πλούσια και αυτάρκης Αργεντινή πεινάει, τρώει μεταλλαγμένα, και ιδιωτικοποιεί το νερό της

http://www.peliti.gr - Εναλλακτική Κοινότητα "Πελίτι", για τη διάδοση των παραδοσιακών ποικιλιών και της γνώσης

http://www.archipelago.gr - Κιβωτός - Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στη Βάσω Κανελλοπούλου για την εξαιρετική ομιλία της "Προστασία φυτογενετικού υλικού και επισιτιστική αυτάρκεια", στο τριήμερο φόρουμ των Ηλιόσπορων "Ευημερία χωρίς ανάπτυξη", (20.2.15), που αποτέλεσε την έμπνευση γι’ αυτό το άρθρο.