.png)
Η κλιματική κρίση, η απώλεια βιοποικιλότητας, η εξάντληση των φυσικών πόρων, και η κοινωνική ανισότητα έχουν φέρει στην επιφάνεια την ανάγκη για βαθιές αλλαγές στον τρόπο που ζούμε, παράγουμε και καταναλώνουμε. Καθώς οι κοινωνίες παγκοσμίως αντιμετωπίζουν πολυδιάστατες κρίσεις – οικολογική, οικονομική, ενεργειακή και κοινωνική – η ανάγκη για συστημικές αλλαγές καθίσταται επιτακτική. Η συμβατική οικονομική ανάπτυξη, βασισμένη στη συνεχή μεγέθυνση του ΑΕΠ, έχει οδηγήσει σε περιβαλλοντική απορρύθμιση, κοινωνικές ανισότητες και ψυχική κόπωση. Σε αυτό το πλαίσιο, εναλλακτικά ρεύματα σκέψης και πράξης, όπως οι Οικοκοινότητες, η Απο-ανάπτυξη και η Μετα-ανάπτυξη, προσφέρουν καινοτόμες προτάσεις, για μια μετάβαση σε κοινωνίες που δίνουν προτεραιότητα στην ποιότητα ζωής, την αυτάρκεια και τη συλλογικότητα.
Η νεολαία, ως φορέας ανανέωσης, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της μετάβασης, ωστόσο αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια στην προσπάθειά της να εμπλακεί ενεργά. Εδώ, αναδύονται δύο ριζοσπαστικές και συνάμα ελπιδοφόρες προσεγγίσεις: οι Οικοκοινότητες και η Απο-ανάπτυξη (Degrowth). Οι έννοιες αυτές δεν περιορίζονται σε θεωρητικά σχήματα· αντιθέτως, βρίσκουν εφαρμογή σε πρακτικές που υιοθετούνται από κοινότητες παγκοσμίως – και ολοένα περισσότερο από νέους ανθρώπους (D'Alisa, Demaria, & Kallis, 2015). Η Απο-ανάπτυξη και η πιο πρόσφατη έννοια της Μετα-ανάπτυξης (Post-growth) προτείνουν νέα πρότυπα που θέτουν στο επίκεντρο τη βιωσιμότητα, την αυτάρκεια και την κοινωνική ευημερία. Η νέοι και οι νέες ανά τον κόσμο συμμετέχουν όλο και πιο ενεργά σε αυτές τις διεργασίες, αν και αντιμετωπίζουν, όπως προαναφέρθηκε, σημαντικές προκλήσεις.
Ως Νέοι Πράσινοι, μέλος του Δικτύου για την Προστασία της Άγριας Ζωής – SAVE WILD, προσεγγίζουμε το ζήτημα αυτό με το βλέμμα της νεολαίας: αναζητούμε λύσεις που βασίζονται στη βιωσιμότητα, την κοινοτική αλληλεγγύη και τη συμμετοχή των νέων στη διαμόρφωση ενός εναλλακτικού, οικοκεντρικού μέλλοντος. Για ένα Όμορφο και Δίκαιο μέλλον για όλ@ς μας!
Τι είναι οι Οικοκοινότητες;
Οι οικοκοινότητες είναι μορφές συλλογικής διαβίωσης που επιδιώκουν έναν τρόπο ζωής σε αρμονία με το περιβάλλον και με έμφαση στην αυτάρκεια, τη συνεργασία και την κοινωνική συνοχή (Jackson, 2004). Ανεξάρτητα από το αν βρίσκονται σε αγροτικό ή αστικό περιβάλλον, έχουν κοινό στόχο: τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος και τη δημιουργία κοινωνικά δίκαιων κοινοτήτων. Οι οικοκοινότητες αποτελούν μικρές, αυτάρκεις κοινότητες που βασίζονται στην οικολογική συνείδηση, τη συλλογικότητα και τις συμμετοχικές διαδικασίες. Προωθούν μοντέλα διαβίωσης που σέβονται τα φυσικά όρια του πλανήτη και ενισχύουν την κοινωνική συνοχή.
Διεθνή Παραδείγματα:
- Findhorn Ecovillage (Σκωτία): Αναγνωρισμένο εκπαιδευτικό κέντρο οικολογικής μετάβασης από τον ΟΗΕ (Global Ecovillage Network, 2020).
- Tamera (Πορτογαλία): Συνδυάζει οικολογική αναγέννηση με κοινοτική οργάνωση.
- Dancing Rabbit (ΗΠΑ): Πειραματίζεται με βιώσιμες μορφές διαβίωσης και συλλογικής αυτάρκειας (Lockyer & Veteto, 2013).
Στην Ελλάδα, τέτοιες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν:
- Το “Καραβάνι” στην Ήπειρο, με έμφαση στη συλλογική εργασία και την περιβαλλοντική παιδεία.
- Τη “Σπίθα Ζωής” στην Εύβοια, που λειτουργεί με αρχές οικολογικής αυτάρκειας και εναλλακτικής εκπαίδευσης.
Οι οικοκοινότητες βασίζονται στην αλληλεγγύη, την αυτάρκεια και την αρμονία με το περιβάλλον (Jackson, 2004). Στο ελληνικό πλαίσιο, η COB – μια Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση στον Νέσσωνα Λάρισας – δραστηριοποιείται ενεργά στη φυσική δόμηση, την βιοκλιματική αρχιτεκτονική, την γεωργία και την αυτάρκεια. Το αγρόκτημα της COB, λειτουργεί ως χώρος πειραματισμού για όσα έχουν να κάνουν με την αυτάρκεια και το χαμηλό αποτύπωμα. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι φυσικές κατασκευές, τα παθητικά ενεργειακά συστήματα, οι βιώσιμες τεχνολογίες, η διαχείριση του νερού, οι καλλιέργειες, καθώς και η ανθρώπινη δομή που υποστηρίζει όλες αυτές τις εγκαταστάσεις.
Το κοινωνικό πείραμα στον Νέσσωνα ξεκίνησε με σκοπό τον πειραματισμό πάνω στα διδάγματα του Masanobu Fukuoka και της φυσικής καλλιέργειας. Σύντομα, στράφηκε και στη χρήση του πηλού ως δομικό υλικό, και εν γένει στη φυσική δόμηση. Αργότερα, μπήκε στο παιχνίδι η αυτάρκεια και οι βιώσιμες τεχνολογίες, και, τέλος, η εκπαίδευση μέσω εργαστηρίων και εθελοντικών δραστηριοτήτων. Πλέον, το κτήμα κατοικείται από νέους ανθρώπους που επιθυμούν να ζήσουν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής. Το μοντέλο αυτό, περιλαμβάνει την ατομική και συλλογική πρόνοια για την εξασφάλιση της τροφής, τον συμμετοχικό σχεδιασμό όλων των δράσεων, τη διεύθυνση του εβδομαδιαίου καλαθιού, την ανάληψη ευθυνών και φυσικά την εκπαίδευση των ίδιων των ατόμων σε ό,τι έχει να κάνει με την αποάναπτυξη.
Κύριες δράσεις της COB:
- Φυσική δόμηση & Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική: Χρήση τοπικών, φυσικών υλικών (χώμα, άχυρο, πέτρα), με ελάχιστη επεξεργασία, για ελαχιστοποίηση κόστους, εκπομπών και επιδράσεων στο περιβάλλον.
- Συλλογική οικοδόμηση: Μέσω εθελοντικών συνεργασιών, οικοδομούνται σπίτια και κοινόχρηστοι χώροι, αξιοποιώντας την εργασία και δεξιότητες της κοινότητας.
- Διαχείριση νερού & φυσικές υποδομές: Συλλογή βρόχινου νερού, επεξεργασία λυμάτων μέσω φυτοκαθαρισμών και δημιουργία μικρών λιμνών για ρύθμιση μικροκλίματος και ενίσχυση βιοποικιλότητας.
- Αειφορική γεωργία & περμακουλτούρα: Στον Νέσσωνα η COB εφαρμόζει ολιστικά συστήματα γεωργίας, βιοενέργειας, βιοαερίου και ανεμογεννήτριες, δημιουργώντας αυτόνομο οικοσύστημα.
Η Απο-ανάπτυξη και η Μετα-ανάπτυξη: προτάσεις για την ελληνική νεολαία
Η Απο-ανάπτυξη (Degrowth) είναι ένα πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό κίνημα που στοχεύει στη μείωση της παραγωγής και της κατανάλωσης, ενισχύοντας ταυτόχρονα την κοινωνική ισότητα και την οικολογική ισορροπία (Latouche, 2009). Αποτελεί κριτική στο μοντέλο της αέναης οικονομικής ανάπτυξης και υποστηρίζει έναν νέο ορισμό ευημερίας, βασισμένο στην κοινότητα, τον χρόνο, και τη φροντίδα.
Η Απο-ανάπτυξη δεν σημαίνει απλώς «ανάπτυξη με πιο αργούς ρυθμούς», αλλά προτείνει την αποδόμηση του αναπτυξιακού παραδείγματος, προτάσσοντας την κοινωνική δικαιοσύνη, τον κοινοτισμό και την αυτάρκεια. Στοχεύει σε ένα κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, που δεν εξαρτάται από την αδιάκοπη αύξηση του ΑΕΠ, αλλά προάγει τη ζωή εντός των ορίων του πλανήτη. Διαμορφώνεται μέσα από πρακτικές όπως, τα τοπικά ανταλλακτικά δίκτυα, η επανατοπικοποίηση παραγωγής και κατανάλωσης, και η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Η νεολαία διεθνώς, αγκαλιάζει την Απο-ανάπτυξη ως εργαλείο κοινωνικής αλλαγής, είτε μέσω ακτιβισμού, είτε μέσω πρακτικών καθημερινότητας, όπως η ανταλλακτική οικονομία, η οικολογική γεωργία και η συνεργατική διαβίωση. Στην Ελλάδα, το κίνημα αυτό βρίσκει έδαφος μετά την οικονομική κρίση, με αυξημένο ενδιαφέρον για συλλογικά εγχειρήματα και αυτάρκεις δομές (Kallis et al., 2020). Πέρα από την COB στον Νέσσωνα Λάρισας, η Ελλάδα έχει δει την εμφάνιση και άλλων πρωτοβουλιών που σχετίζονται με την αποανάπτυξη και τις οικοκοινότητες, ειδικά από νέους και νέες:
- Οικοκοινότητα “Καλλιστώ” – Λακωνία: Μια μικρή κοινότητα που εφαρμόζει φυσική καλλιέργεια, κοινοτική οργάνωση και ενεργειακή αυτάρκεια.
- “Σπόρος“ – Αθήνα: Δίκτυο αστικών ανταλλακτικών πρωτοβουλιών, λαχανόκηπων και εκπαιδευτικών δράσεων για τη βιωσιμότητα.
- Τοπικά εγχειρήματα οικοτουρισμού σε Τήλο, Άνδρο και άλλα νησιά, με πρωτοβουλία νέων που εφαρμόζουν τουριστικά μοντέλα βασισμένα στη φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος.
Βασικές Αρχές της Απο-ανάπτυξης:
- Οικολογικά όρια: Σεβασμός στη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη.
- Κοινοτική ζωή: Επανατοπικοποίηση παραγωγής και κατανάλωσης.
- Κοινωνική ισότητα: Διανομή πόρων και εργασίας με δικαιοσύνη.
- Ψυχολογική ευημερία: Περισσότερος ελεύθερος χρόνος, λιγότερο καταναλωτισμός.
Παραδείγματα εφαρμογής:
- Τράπεζες χρόνου: Ανταλλαγή υπηρεσιών χωρίς χρήματα.
- Συστήματα Τοπικής Ανταλλακτικής Οικονομίας (ΣΤΑΕ): Π.χ. “Οβολός” στη Μαγνησία.
- Αστικοί λαχανόκηποι: Επανασύνδεση πόλης-φύσης.
- Εργασιακά συνεταιριστικά εγχειρήματα: π.χ. ΒΙΟ.ΜΕ. στη Θεσσαλονίκη.
Η Απο-ανάπτυξη προσφέρει μία οραματική και πρακτική εναλλακτική έναντι της νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης, συνδυάζοντας το τοπικό, το βιώσιμο και το δίκαιο. Η Μετα-ανάπτυξη (Post-growth) προτείνεται ως μια πιο “θεσμική” και εφαρμόσιμη προσέγγιση από την Aπο-ανάπτυξη, δίνοντας έμφαση στην ποιότητα ζωής αντί για την ποσοτική οικονομική επέκταση. Αντί να εστιάζει στην απόρριψη της ανάπτυξης συνολικά, προτείνει νέες μεθόδους μέτρησης και διακυβέρνησης, που να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές και οικολογικές ανάγκες. Εστιάζει στη διαμόρφωση πολιτικών που ενισχύουν το κράτος πρόνοιας και την κοινωνική προστασία, την κυκλική οικονομία και την πράσινη καινοτομία, καθώς και την επανανοηματοδότηση της «προόδου» ως συλλογικής ευημερίας. Η Μετα-ανάπτυξη συζητείται πλέον σε θεσμικά πλαίσια της Ε.Ε. και των Ηνωμένων Εθνών, με προτάσεις για νέους δείκτες ευημερίας (π.χ. δείκτες ευτυχίας, ισότητας, βιοποικιλότητας) αντί του ΑΕΠ (Fioramonti, 2017).
Κύρια Χαρακτηριστικά:
- Αποσύνδεση της ευημερίας από την αύξηση του ΑΕΠ.
- Επένδυση στην κοινωνική και υγειονομική υποδομή αντί για μεγάλες τεχνοκρατικές επενδύσεις.
- Υποστήριξη της φροντίδας, της εκπαίδευσης και της δημιουργικότητας.
- Κυκλική οικονομία και βιώσιμη τεχνολογία με επίκεντρο τις ανάγκες και όχι την αγορά.
- Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει προταθεί η υιοθέτηση του “Beyond GDP” πλαισίου.
- Στην Ιταλία και Ισπανία, δήμοι υιοθετούν μετααναπτυξιακές πολιτικές για ενεργειακή μετάβαση και επανασχεδιασμό δημόσιων χώρων.
- Στην Ελλάδα, σχετικές πρωτοβουλίες εμφανίζονται στη Δυτική Μακεδονία, με στόχο τη μεταλιγνιτική βιώσιμη ανάπτυξη.
Η Mετα-ανάπτυξη μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων και της δημόσιας πολιτικής, προωθώντας πρακτικές που δεν εξαρτώνται από το κέρδος, αλλά από την κοινωνική ανάγκη. Στην ελληνική πραγματικότητα, η έννοια της Μετα-ανάπτυξης αρχίζει να συζητείται μέσα από πανεπιστημιακά σεμινάρια, πολιτικές πρωτοβουλίες για το “δικαίωμα στην πόλη”, καθώς και πιλοτικά σχέδια βιώσιμης μετάβασης σε περιοχές όπως η Δυτική Μακεδονία (μετά τον λιγνίτη). Σε αυτό το πλαίσιο, οι Νέοι Πράσινοι, μαζί με εκατοντάδες κοινωνικά κινήματα υπό την ηγεσία της νεολαίας σε όλο τον κόσμο που διαμαρτύρονται ενάντια στην ατελείωτη εκμετάλλευση και εξόρυξη που χαρακτηρίζει το σημερινό σύστημα, ως οργανώσεις νεολαίας, συγγράψαμε ένα μανιφέστο, στο οποίο απαιτούμε μια μετα-αναπτυξιακή και μετα-αποικιακή κοινωνία. Σε αυτό το μανιφέστο, καλούμε για μια αλλαγή στο τρέχον οικονομικό σύστημα και προτείνουμε συγκεκριμένες και εφαρμόσιμες προτάσεις πολιτικής που απευθύνονται στους φορείς χάραξης πολιτικής της ΕΕ, περιγράφοντας πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτή η αλλαγή! (Διάβασε περισσότερα για το μανιφέστο εδώ: https://neoiprasinoi.blogspot.com/2023/07/blog-post.html).
Οι νέοι και οι νέες σήμερα, καλούνται να πάρουν κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον, καθώς πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα σε μια «κρίση χωρίς τέλος» και μια ριζική αλλαγή προς ένα νέο πολιτισμικό και κοινωνικό παράδειγμα. Η αποδοχή ενός νέου βιώσιμου τρόπου ζωής συνεπάγεται προκλήσεις, όπως έλλειψη πολιτικής στήριξης για εναλλακτικά εγχειρήματα, περιορισμένη πρόσβαση σε γη και οικονομικούς πόρους, και κοινωνικά στερεότυπα που ταυτίζουν την επιτυχία με το καταναλωτικό πρότυπο. Ωστόσο, η ενδυνάμωση των νέων, η δικτύωση, και τα εργαλεία της αλληλέγγυας οικονομίας δημιουργούν ευκαιρίες για συμμετοχή σε οικοκοινότητες, δημιουργία κοινωνικών εγχειρημάτων και πολιτική διεκδίκηση ενός διαφορετικού μοντέλου ευημερίας (Trainer, 2010). Η Απο-ανάπτυξη υποστηρίζει τη μετάβαση σε παραγωγή και κατανάλωση με γνώμονα την οικολογική βιωσιμότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη (Latouche, 2009), και η ενεργός συμμετοχή της νεολαίας αποτελεί τον καταλύτη αυτής της μετάβασης. Η οικοκοινότητα του Πηλίου αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα εφαρμογής: νέες οικογένειες συνεργάζονται σε καλλιέργειες, μελισσοκομία, παραγωγή προϊόντων και τοπικές αγορές, με βασικό σύνθημα: «μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα, καταναλώνοντας λιγότερα».
Η βιώσιμη κοινωνία περνά μέσα από την εφαρμογή θεσμών – Οικοκοινοτήτων – και την Απο-ανάπτυξη ή Μετά-ανάπτυξη. Η νεολαία, μέσω οργανώσεων όπως οι Νέοι Πράσινοι, έχει την ευκαιρία να συμβάλει σε αυτή τη μετάβαση, χτίζοντας ένα βιώσιμο και δίκαιο μέλλον. Ωστόσο, έχει να αντιμετωπίσει και σημαντικές προκλήσεις όπως, η εργασιακή επισφάλεια και ανεργία, η έλλειψη νομοθετικής και χρηματοδοτικής υποστήριξης, η δυσκολία πρόσβασης σε γη και χρηματοδότηση, καθώς και η κοινωνική αμφιβολία και ανασφάλεια σχετικά με τα βιώσιμα μοντέλα ζωής. Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, οι νέοι και νέες που ζουν στην Ελλάδα θα πρέπει, σε πρώτο στάδιο, να στρέψουν την προσοχή τους στην ενεργό συμμετοχή σε πρωτοβουλίες και Ευρωπαϊκά προγράμματα (π.χ. Erasmus+), που στηρίζουν την ανταλλαγή γνώσης και τη σύγκλιση δράσεων, με στόχο την εκπαίδευση και ενδυνάμωση τους. Οι Νέοι Πράσινοι, ως νεανική οικολογική οργάνωση, προάγουμε τη συζήτηση γύρω από τέτοιες πρωτοβουλίες και προγράμματα, τα οποία εστιάζουν στην απόκτηση οικολογικής συνείδησης και τις εναλλακτικές μορφές διαβίωσης. Μέσα από συμμετοχή σε σεμινάρια, ανταλλαγές νέων και τοπικές δράσεις, στηρίζουμε νέους ανθρώπους που θέλουν να χτίσουν έναν βιώσιμο και αλληλέγγυο κόσμο. Η σύνδεσή μας με τη διάσωση της άγριας ζωής αναδεικνύει τον ουσιώδη σύνδεσμο μεταξύ οικολογικής διαβίωσης και διατήρησης της βιοποικιλότητας.
Οι Οικοκοινότητες, η Απο-ανάπτυξη και η Μετα-ανάπτυξη, προσφέρουν μια ελπιδοφόρα αφήγηση για το μέλλον, με γνώμονα τη βιωσιμότητα και τη συλλογική ευημερία. Η ενεργός συμμετοχή της νεολαίας δεν είναι απλώς επιθυμητή – είναι αναγκαία για τη ριζική αλλαγή των συστημάτων που αναπαράγουν την ανισότητα και την οικολογική καταστροφή. Απαιτείται ωστόσο, ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που θα δίνει χώρο, στήριξη και ελευθερία στους νέους και τις νέες να καινοτομήσουν, να οργανωθούν και να ονειρευτούν πέρα από τα όρια της ανάπτυξης. Η Απο-ανάπτυξη ή η Μετα-ανάπτυξη και οι Οικοκοινότητες, ως πεδία πρακτικοποίησης των αρχών της Απο-ανάπτυξης και της Μετα-ανάπτυξης, βασιζόμενα στην αυτονομία, τη συνεργασία και τη βιωσιμότητα, δεν είναι ουτοπίες – είναι ρεαλιστικές επιλογές για ένα πιο δίκαιο και οικολογικό μέλλον. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, χρειάζεται να “μετα-αναπτυχθούμε” για να ζήσουμε καλύτερα, ΜΑΖΙ!
Βιβλιογραφία
- COB Social Cooperative. (n.d.). Φυσική δόμηση, βιοκλιματική αρχιτεκτονική, περμακουλτούρα, αγροτοτουρισμός. COB.gr.
- D'Alisa, G., Demaria, F., & Kallis, G. (Eds.). (2015). Degrowth: A vocabulary for a new era. Routledge.
- Global Ecovillage Network. (2020). Findhorn Ecovillage – A living laboratory for a sustainable future. https://ecovillage.org
- Jackson, H. (2004). Ecovillage living: Restoring the earth and her people. Green Books.
- Latouche, S. (2009). Farewell to growth (D. Macey, Trans.). Polity Press.
- Lockyer, J., & Veteto, J. R. (Eds.). (2013). Environmental anthropology engaging ecotopia: Bioregionalism, permaculture, and ecovillages. Berghahn Books.
- Trainer, T. (2010). The transition to a sustainable and just world. Environbooks.
- Κολέμπας, Γ. (n.d.). Απο-ανάπτυξη: η οικοκοινότητα του Πηλίου. Ardin-Rixi.gr.
- Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. (n.d.). Η σύνδεση αποανάπτυξης και οικοκοινοτήτων: Μελέτη περίπτωσης “Σπιθάρι”. Apothesis.eap.gr.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου