Τι είναι η Οικολογία;
Όπως γράφει ο Λεωνίδας Μανιάτης, τον όρο «Οικολογία» επινόησε ο Γερμανός βιολόγος Ernst Haeckel το 1866, συνθέτοντας τις ελληνικές λέξεις «οίκος» και «λόγος». Ο ίδιος όρισε την Οικολογία ως «επιστήμη της σχέσεως των οργανισμών με το περιβάλλον». Ο Haeckel πάντως δεν επεξεργάστηκε περισσότερο αυτή την ιδέα του. Το πρώτο οικολογικό εγχειρίδιο γράφτηκε το 1895 από έναν Δανό βοτανολόγο, τον Eugenius Warming, ο οποίος αναφέρεται ως ο θεμελιωτής της σύγχρονης Οικολογίας.
Πρόδρομος της επιστήμης θεωρείται ο μαθητής και διάδοχος του Αριστοτέλη Θεόφραστος, ο οποίος περιέγραψε αλληλεπιδράσεις μεταξύ οργανισμών, καθώς και μεταξύ οργανισμών και του περιβάλλοντός τους, ήδη από τον 4ο αι. π.Χ. Ο Θεόφραστος είχε παρατηρήσει ότι τα φυτά αναπτύσσονται καλύτερα στον «οικείο τόπο» τους ή, όπως θα λέγαμε σήμερα, στο κατάλληλο ενδιαίτημα. Η λέξη που χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αρμονική σχέση μεταξύ ενός οργανισμού και του περιβάλλοντός του είναι «οικείος», εκ του οίκος. Σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς, αυτή η έκφραση του Θεόφραστου ήταν που ενέπνευσε τους αρχαιομαθείς Γερμανούς επιστήμονες του 19ου αιώνα να συνθέσουν τη λέξη «οικο-λογία».
Η οικολογία θεωρείται συνήθως κλάδος της βιολογίας, της γενικής επιστήμης που μελετά τους οργανισμούς. Οι οργανισμοί μπορούν να μελετηθούν σε διάφορα επίπεδα: στο επίπεδο των μορίων, στο επίπεδο των κυττάρων, στο επίπεδο των ατόμων, στο επίπεδο των πληθυσμών, των κοινοτήτων και των οικοσυστημάτων, μέχρι και στο επίπεδο του συνόλου της βιόσφαιρας. Τα τελευταία επίπεδα αποτελούν τα κύρια γνωστικά αντικείμενα της οικολογίας.
Στην πραγματικότητα, η οικολογία αποτελεί μια διακλαδική επιστήμη. Επειδή επικεντρώνεται στα υψηλότερα επίπεδα οργάνωσης της ζωής και στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών και του περιβάλλοντός τους, βασίζεται σε πολλούς άλλους επιστημονικούς κλάδους, ιδιαίτερα στη γεωλογία, τη γεωγραφία, τη μετεωρολογία, την εδαφολογία, τη χημεία και τη φυσική. Γι’ αυτό η οικολογία θεωρείται επίσης ολιστική επιστήμη.
Λίγα λόγια για το οικολογικό κίνημα
Η λέξη «οικολογία», από τη δεκαετία του 1970 και μετά, απέκτησε επίσης πολιτικό και φιλοσοφικό νόημα, καθώς υιοθετήθηκε από το «οικολογικό κίνημα» που εμφανίστηκε εκείνη την εποχή. Εκείνη την εποχή έγινε για πρώτη φορά κατανοητό, πως η γη είναι ένα ενιαίο και ευάλωτο οικοσύστημα, κάτι που το έκαναν σαφές οι πρώτες εικόνες της γης από το διάστημα.
Παράλληλα, άρχισαν τότε να γίνονται αισθητά τα προβλήματα της εκβιομηχάνισης, ιδιαίτερα μετά το βιβλίο της Rachel Carson «Σιωπηλή Άνοιξη» (1962), όπου για πρώτη φορά έγινε λόγος για τις παρενέργειες της χημικής γεωργίας και της χρήσης του DDT. Μέχρι τότε ο περισσότερος κόσμος θαύμαζε άκριτα κάθε νέο τεχνολογικό επίτευγμα και το ταύτιζε με μια αέναη «πρόοδο». Άμεσοι πρόγονοι του οικολογικού κινήματος ήταν το αντιπυρηνικό κίνημα, που άνθιζε ήδη εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου, καθώς και οι διάφορες μορφές αντικουλτούρας της δεκαετίας του 1960.
Σχέσεις οικολογικής επιστήμης και οικολογικού κινήματος
Ως επιστήμη, η Οικολογία δεν μπορεί να υπαγορεύει ποιες πρακτικές είναι «σωστές» ή «λανθασμένες», ούτε να παίρνει θέση υπέρ ή κατά ενός πολιτικού κινήματος. Όμως, η ολιστική θεώρηση της φύσης αποτελεί κύριο πυλώνα τόσο της οικολογικής επιστήμης όσο και του οικολογικού κινήματος. Στη φιλοσοφία μάλιστα, η έννοια του οικοσυστήματος, όπου όλοι οι οργανισμοί και το περιβάλλον ζουν σε στενή αλληλεξάρτηση, βοήθησε να ξεπεραστεί η άποψη ότι η θεωρία της εξέλιξης παρουσιάζει τη φύση ως ένα πεδίο διαρκούς ανταγωνισμού των ειδών.
Τέλος, η επιστήμη της Οικολογίας βοηθά στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Χάρη στην επιστήμη της Οικολογίας, έγινε δυνατή η κατανόηση των πολλαπλών περιβαλλοντικών συνεπειών που μπορεί να έχει η κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Έννοιες όπως βιοποικιλότητα, τροφική αλυσίδα, κύκλος του άνθρακα, προσφέρουν την επιστημονική βάση για την έκφραση στόχων του οικολογικού κινήματος.
Το χρονικό του Οικολογικού Κινήματος
Οι απαρχές του περιβαλλοντικού κινήματος ανάγονται στους αγώνες για την προστασία της φύσης τον 19ο αιώνα, οπότε εμφανίστηκαν και οι παλαιότερες οργανώσεις, όπως το Sierra Club στις ΗΠΑ (1892). Οι αγώνες αυτοί οδήγησαν στην εγκαθίδρυση των πρώτων εθνικών πάρκων, με παλαιότερο το Yellowstone National Park στις ΗΠΑ (1872). Στην Ευρώπη τα πρώτα εθνικά πάρκα ιδρύθηκαν στη Σουηδία, το 1909.
Οι ρίζες του σύγχρονου όμως οικολογικού κινήματος, ως πολιτικού κινήματος που δεν περιορίζεται στην προστασία της φύσης, αλλά θέτει και το αίτημα του ριζοσπαστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας σε οικολογική κατεύθυνση, ανάγεται στην επαναστατική δεκαετία του 1960. Την εποχή αυτή άνθησαν μεταξύ άλλων το αντιπυρηνικό, το φεμινιστικό και το αντιρατσιστικό κίνημα, με τα οποία το οικολογικό κίνημα συνεχίζει να διατηρεί στενούς δεσμούς. Τότε επίσης ο άνθρωπος έφτασε στο φεγγάρι, συνειδητοποιώντας για πρώτη φορά τα πεπερασμένα όρια του πλανήτη και την αλληλεξάρτηση όλων όσων ζουν σε αυτόν.
Την ίδια εποχή, είχαν αρχίσει να γίνονται αντιληπτά τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκαλεί η εκβιομηχάνιση και η εμπορευματοποίηση του κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Βιβλία, όπως η «Σιωπηλή Άνοιξη» (1962) της Rachel Carson, έκαναν για πρώτη φορά γνωστές τις παρενέργειες της ευρείας χρήσης φυτοφαρμάκων στη γεωργία. Παράλληλα, ομάδες πίεσης όπως η Λέσχη της Ρώμης (Club of Rome), αποτελούμενη από τεχνοκράτες και πολιτικούς, προειδοποίησε έγκαιρα (με την έκδοση της μελέτης «Τα όρια της ανάπτυξης», 1972) ότι η υλική ανάπτυξη έχει όρια, ότι η υλική παραγωγή πρέπει να συγκρατηθεί, η διάρκεια ζωής των προϊόντων να αυξηθεί, να εξοικονομηθεί ενέργεια και να ανακυκλωθούν τα απόβλητα.
Το ίδιο έτος, τα Ηνωμένα Έθνη διοργάνωσαν την πρώτη παγκόσμια Διάσκεψη για το Ανθρώπινο Περιβάλλον, στην Στοκχόλμη. Από αυτή την διάσκεψη προέκυψε η φράση «σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά». Η Διάσκεψη Κορυφής του Ρίο, το 1992, οδήγησε στην διεθνή αναγνώριση των κινδύνων που συνεπάγεται η μείωση της βιοποικιλότητας. Τέλος, το 1997 υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο του Κιότο, με σκοπό την αντιμετώπιση της αύξησης των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Στο Κιότο, τα περισσότερα κράτη έκαναν επίσης αποδεκτή την αρχή ότι είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τα οικολογικά προβλήματα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Εν τω μεταξύ, τα πρώτα πράσινα κόμματα ιδρύονται στη Νέα Ζηλανδία το 1972 και στη Μ. Βρετανία το 1973. Το 1980 ιδρύεται στη Γερμανία το κόμμα των Πράσινων (Die Grunen), το οποίο μπαίνει στο Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο το 1983. Το 1993 ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των Πράσινων Κομμάτων. Τέλος, στο 4ο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας των Πράσινων Κομμάτων, στις 20–22 Φεβρουαρίου 2004 στη Ρώμη, ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Πράσινο Κόμμα (ή Ευρωπαίοι Πράσινοι), που είναι το πράσινο πολιτικό κόμμα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πλέον, εν έτει 2021, η «Οικολογική Μετάβαση» σε μία κοινωνία βιώσιμης ευημερίας, η οποία θα εξυπηρετεί αλλά και θα σέβεται πραγματικά τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον, είναι πιο επιτακτική από ποτέ!
Πηγές:
- https://www.oikologos.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=115:issue18
- https://www.oikologos.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=113&Itemid=187
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου